Door Marjolein Torenbeek

Je herkent ze vast: sporters die niet echt met een concreet persoonlijk doel naar de training komen, ze zien wel wat de trainer voor ze heeft bedacht. Ze doen hun best tijdens de trainingen, en de feedback van de trainer passen ze zo goed mogelijk toe. Maar ze vergeten dit ook wel eens, wat tja, er is altijd veel afleiding, zowel om hen heen, als in hun hoofd. Aan het einde van het seizoen zijn deze spelers beter geworden, zowel door hun eigen inzet, als die van hun trainer.

Wie in de sport werkt met groepen, weet dat het omgaan met de dynamiek binnen de groep ingewikkeld kan zijn. De groep kan bijvoorbeeld enorm druk zijn of juist heel rustig, er kan sprake zijn van wrijving tussen spelers of ze verschillen onderling sterk in motivatie. Geen groep is hetzelfde, en ieder seizoen sta je voor een nieuwe uitdaging. Als trainer-coach speel je hierin een belangrijke rol. Jij bent medeverantwoordelijk voor het creëren van een effectief leerklimaat met een open en veilige sfeer, waarin alle kinderen zich vrij voelen om te sporten, te praten en nieuwe dingen te proberen. Essentiële basisvoorwaarden voor het behoud van plezier en persoonlijke en sportieve ontwikkeling.

Het overkomt veel sportteams: na een goede start van de wedstrijd, een riante voorsprong, de winst al in gedachten, valt het kwartje ineens de andere kant op. De tegenstander komt op stoom en scoort het ene na het andere punt. Ineens kijk je tegen een achterstand aan, en niets lijkt meer te lukken. Wanhoop, frustratie en voorzichtig spel of juist geforceerde acties volgen, de wedstrijd gaat uiteindelijk verloren...

In een sportteam (of ieder team) is een belangrijke vuistregel: hoe meer duidelijkheid je weet te creëren, hoe beter de individuele- en teamprestaties. Om een voorbeeld te geven: ik sprak eens een teamsporter, die eigenlijk niet zo goed wist wat de coach van haar verwachtte op het veld. Daar werd ze onzeker van. Ze ging zich voortdurend afvragen: doe ik wel het juiste? Als ze gewisseld werd, dacht ze dat ze iets verkeerd deed, maar ze vond het lastig dit te vragen. Ze durfde niet te veel risico’s te nemen en ging zich inhouden. Als ze in schotpositie kwam, twijfelde ze, waardoor ze vaker miste. Door haar onzekerheid ging ze weinig vooruit en presteerde ze niet zoals in het seizoen ervoor.

Wanneer ik een lezing of workshop geef naar aanleiding van mijn boek Synergie, worden mij vrijwel altijd de volgende vragen gesteld: Kan je al teambuilding doen met de jonge jeugd? Vanaf welke leeftijd kan dit? En hoe pak ik dat dan aan? Het leek me daarom goed om aan deze vragen eens blogartikel te wijden.

Eind augustus wonnen zowel het Nederlands hockeyelftal dames als het Nederlands herenteam het EK hockey. De coaches van beide teams, Paul van Ass en Jeroen Delmee, hechten enorm veel waarde aan het optimaliseren van teamprocessen, waarin waarden als toewijding, elkaar beter maken, duidelijkheid en eerlijkheid centraal staan. Beide coaches hebben vanaf hun aanstelling (van Ass sinds 2022 en Delmee sinds 2021) veel tijd en energie in het teamproces geïnvesteerd.

Mei en juni zijn de maanden waarin veel sportcompetities eindigen. En dan: voor je het weet breekt het nieuwe seizoen aan, met voor iedereen nieuwe kansen. Met frisse energie ga je aan de slag om er weer een mooi seizoen van te maken. Met zowel aandacht voor individuele ontwikkeling, als het trainen van het samenspel op het veld.

Momentum in wedstrijden: minuten waarin je het gevoel dat alles vanzelf gaat, scores die makkelijk vallen, een tegenstander bij wie het allemaal niet lukt. Ieder balsportteam is er bekend mee. Het zorgt ervoor dat een team snel kan uitlopen. Momentum wordt door zowel coaches als sporters vaak omschreven als iets ongrijpbaars. Als een onvoorspelbaar en haast bovennatuurlijke kracht, buiten de controle van de coach of het team. Overigens wel een kracht met een groot effect op de beleving en de uitkomst van een wedstrijd. Er is veel onderzoek gedaan naar momentum in wedstrijden, en uit dat onderzoek blijkt het met de ongrijpbaarheid ervan wel mee te vallen. Zodra je als coach het mechanisme achter dit fenomeen begrijpt, kan je de kans op momentum bij het eigen team vergroten, en momentum bij de tegenstander juist voorkomen of zo snel mogelijk afbreken.

De laatste weken van het jaar. De periode van kerstbomen, oliebollen en vuurwerk. De periode van terugkijken en vooruitblikken. De meeste sportteams hebben in deze weken even rust. Net zoals de meeste coaches zal je stilstaan bij de behaalde prestaties in de eerste maanden, en plannen maken voor de tweede helft van het seizoen.

Het competitieseizoen is voor veel sportteams alweer even op weg. Sommige teams kennen een goede eerste seizoenshelft, terwijl het bij andere teams voor geen meter gaat... Waar ga je als trainer-coach beginnen om het team richting de tweede seizoenshelft op de rit te krijgen?

Denk eens terug aan een recente wedstrijd waarin je team (een bepaalde periode) heel goed presteerde. Waarin aanval en verdediging als vanzelf leken te gaan, ballen gemakkelijk werden afgepakt en scores gemakkelijk vielen. Herinner je je nog hoe het team erbij liep? Wat teamleden uitstraalden? En denk dan ook eens terug een minder succesvolle wedstrijd. Hoe was daarin de lichaamstaal van je team?

Vijftien spelers en een hoofdcoach uit Nederland, twee spelers uit Polen, twee spelers uit Spanje en een Belgische assistent-coach. Herkenbaar? Veel selecties in de hoogste divisies bestaan uit spelers (en coaches) die in verschillende landen, en daarmee verschillende culturen, zijn opgegroeid.

We maken het allemaal wel eens mee: je komt op een feestje waar je (bijna) niemand kent. Je weet niet precies wie er allemaal zijn, of het een zit-of sta-feestje is, wat mensen drinken en of er wellicht wordt gedanst. Wat doe je dan? Je neemt het allemaal in je op, neemt het drankje dat je andere gasten ziet drinken en maakt voorzichtig een praatje. Met andere woorden: je tast de sfeer af en je houd je nog even op de vlakte. Naarmate het feestje op gang komt voel je je steeds meer op je gemak, kies je het drankje dat je favoriet is en ga je uiteindelijk misschien wel los op de dansvloer.

Wist je dat 7 op de 10 sportteams afgelopen seizoen ondermaats heeft gepresteerd omdat de groepsdynamiek niet goed was? Zeventig procent! Teams die veel energie hebben gestoken in techniek- en tactiektrainingen en wedstrijdvoorbereidingen. Waarbij 'het' er vervolgens niet uitkwam, omdat groepsprocessen niet helemaal lekker liepen.

De high-five, de knuffel, het dansje en de midair celebratory bump of flying shoulder bump (in de lucht tegen elkaar op springen). Allemaal manieren waarop teamsporters een score of doelpunt met elkaar vieren. En zonder dat ze het misschien zelf in de gaten hebben, is dat eigenlijk heel slim. Want door al dit fysieke contact komt het hormoon oxytocine vrij in hun hersenen. En dat hormoon blijkt een belangrijke rol te spelen in de samenwerking tussen mensen.