Trauma in de sport?

In de psychiatrie en psychologie wordt de term trauma gebruikt als iemand na een schokkende gebeurtenis verzand raakt in gevoelens van angst, woede of eenzaamheid. Het woord trauma betekend letterlijk “verwonding” - dat kan zowel een fysieke als een mentale verwonding zijn. Je kunt een mentale verwonding oplopen na een grote traumatische ervaring, maar ook na een kleinere schokkende ervaring, zoals het oplopen van een blessure of het op een nare manier verliezen. Dit zijn herinneringen die kunnen blijven hangen. Misschien droom je erover of komt de herinnering opeens bij je op als je met heel iets anders bezig bent. Het zou zelfs kunnen dat je flashbacks ervaart.

Ook erbij zijn als iemand anders iets heftigs overkomt kan voor een mentale verwonding zorgen. Dit is iets wat we vaak onderschatten, maar iemand anders een harde klapper zien maken kan net zo heftig binnenkomen als wanneer we zelf op het asfalt liggen. Vanuit ons brein gezien heel logisch: we leren door naar anderen te kijken, daar is ons brein op ingericht. Dus als we iemand anders in gevaar zien, vooral als dat iemand is waarmee we ons identificeren (“dat had ik kunnen zijn”), voelt dat ook voor onszelf gevaarlijk.

Angstgevoelens na een val bij iemand anders zijn voor sporters moeilijker te accepteren. Het is daarom extra belangrijk hier als coach aandacht voor te hebben, en deze gevoelens uit te leggen.

Hoe werkt dat dan?

In een situatie die ons brein als ‘gevaarlijk’ ervaart, bijvoorbeeld fysiek gevaar in de vorm van een blessure, of emotioneel gevaar in de vorm van buitensluiting, eenzaamheid of falen, schakelt het het alarmsysteem aan. Dat alarmsysteem triggert automatisch diepliggende oude reacties: vechten, vluchten of bevriezen. In deze staat kan het zijn dat we ons ‘hogere’ brein, het brein van logica, even helemaal uitzetten.

Dit soort ervaringen worden anders opgeslagen in het brein. Een ongeluk, val of hevige teleurstelling is belangrijke informatie voor ons overleven, of zo redeneert ons brein in elk geval. Een neutrale nieuwe ervaring wordt in ons brein opgeslagen met datgene waar je je aandacht op richt en de context waarin dit gebeurt. Dat zorgt voor een genuanceerde herinnering. Bij een heftige negatieve ervaring schiet ons brein in een hyperfocus: alleen datgene wat direct belangrijk is wordt opgeslagen, de context wordt vergeten. Zo gebeurt het vaak dat iemand na een gewapende beroving zich alleen het wapen nog kan herinneren - al het andere is wazig.

Zo kan ook bij een heftige negatieve ervaring in de sport hyperfocus optreden: alleen déze tegenstander of déze bocht van de baan wordt onthouden. De context van het verlies of de val vergeten we.

Het probleem met zo’n hyperfocus herinnering is dat wanneer een situatie in het heden líjkt op een situatie uit het verleden, bijvoorbeeld omdat je opnieuw tegen deze tegenstander speelt, of zelfs iemand die er op lijkt, het verleden even overlapt met het heden. Anders gezegd, de gevoelens en gedachten van toen komen weer omhoog alsof het nu gebeurt. Denk bijvoorbeeld aan iemand die na een auto-ongeluk op een bepaald kruispunt steeds moet denken aan het ongeluk als hij daarlangst rijdt. Misschien voelt hij of zij zich daar weer even heel bang of boos. Datzelfde kan gelden voor een sporter die na een harde val terugkomt op de locatie waar dat is gebeurd.

Het verhaal

Dat alles is al lastig genoeg, en vaak maken we het onszelf moeilijker door te blijven focussen op die ‘onmogelijke tegenstander’ of die ‘gevaarlijke baan’ met die ‘nare bocht’. Soms doen we dat zelf, soms wordt ons verhaal beïnvloed door de woorden van andere sporters, de media of familie. Zo houden we dit verhaal levend. Sterker nog, door het verhaal wat we onszelf blijven vertellen en de woorden die we daarbij kiezen voegen we er steeds een beetje meer emotie en ervaring aan toe. Neem bijvoorbeeld de “Angstgegner”. De Angstgegner kennen we vooral uit het tennis en voetbal, de krantenkoppen staan er soms van vol, denk aan Ajax uit tegen FC Utrecht, Federer tegen Nadal, of het Nederlandse elftal tegen Duitsland. Een Angstgegner is een tegenstander waarvan je vaak hebt verloren, maar vooral, een tegenstander waar je na dat verlies een enorm verhaal van verwachtingen aan hebt opgehangen. Alleen al de term ‘Angstgegner’ roept vanalles op, dat is niet zomaar een tegenstander, dat is dé tegenstander.

Hoe help je je sporters hier doorheen?

De oplossing voor dit soort herinneringen is dan ook het creeëren van context en het aanpassen van je verhaal. Het ging toen even mis en dat had met allerlei factoren te maken. Help je sporter die andere factoren te zien, misschien was hij of zij net iets vermoeid, hadd hij of zij niet goed geslapen of te weinig gegeten. Het weer, de focus van de dag, en misschien een gezonde dosis domme pech. Die tegenstander is niet onmogelijk, die baan niet gevaarlijk en die bocht is gewoon een bocht. Het kan sporters helpen om hiervoor in het heden even de tijd te nemen, door bijvoorbeeld eens rustig een kopje thee te drinken op de baan, bij de bocht waar het misging. Door de tijd te nemen en de sporter te helpen zijn of haar lichaam gerust te stellen wordt ook context gecreëerd.

Belangrijk: Als je het gevoel hebt overweldigd te raken door de emoties of herinneringen is het raadzaam hulp te zoeken bij een (sport)psycholoog. Die kan helpen de nare herinneringen een plek te geven.

Conclusie

Heftige negatieve ervaringen van onszelf of anderen kunnen voor problematische herinneringen zorgen. Help je sporters genuanceerde herinneringen te creeëren door achteraf je aandacht te richten op de context, en neem de tijd om lichaam en brein binnen deze genuanceerde context te kalmeren. En, blijf weg bij emotioneel beladen woorden zoals ‘onmogelijk’, ‘gevaarlijk’ of ‘Angstgegner’.