In de topsport ligt de focus vaak op de startende spelers, maar wie zich écht verdiept in teamdynamiek weet: de kracht van een team zit óók (of juist?) op de bank. Reservespelers vervullen een onderschatte, maar strategisch essentiële rol. Toch blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat zij vaak kampen met mentale uitdagingen als frustratie, onzekerheid en verminderde betrokkenheid.

Zeker in de topsport waar concurrentie hoog is en mentale druk toeneemt, zijn reservespelers vaak de onzichtbare factor. Coaches die dit goed managen, zoals Andries Jonker bij de OranjeLeeuwinnen, bouwen teams die écht als collectief presteren. Maar hoe zorg jij als coach ervoor dat juist dié reservespelers, vaak op de achtergrond, zich gewaardeerd, voorbereid én van onmisbare waarde voelen?

De uitdaging

Reservespelers ervaren vaker frustratie, verlies van motivatie of zelfs identiteitsproblemen. Sportpsychologisch onderzoek (o.a. Eys et al., Deci & Ryan) toont aan dat het ontbreken van een duidelijke rolduiding en betrokkenheid direct invloed heeft op prestaties en teamcohesie.

5 toepasbare strategieën voor coaches met voorbeelden uit verschillende sporten

1. Creëer rolduidelijkheid en groeiperspectief

Eys et al. (2005): onduidelijke rollen verstoren teamcohesie.

Praktijkvoorbeeld (voetbal):
Bij Ajax onder Erik ten Hag werden alle spelers, ook de bankzitters, betrokken bij wedstrijdbesprekingen en kregen ze individuele ontwikkeldoelen. Ze wisten precies waar ze stonden en wat er nodig was om te kunnen groeien.

Coachtip: Voer elke maand een individueel coachgesprek met reservespelers waarin je hun ontwikkeling bespreekt en doelen stelt. Benoem zowel hun huidige bijdrage in het team als het toekomstperspectief.

2. Train mentale paraatheid; elke dag, voor iedereen

Onderzoek: Guillot & Collet (2008) – visualisatie activeert prestatiegebieden in de hersenen.

Praktijkvoorbeeld (hockey):
Bij Bloemendaal werkt de staf met mentale routines waarin spelers, ook reservespelers, spelsituaties visualiseren als onderdeel van hun warming-up. Zo stappen ze mentaal altijd voorbereid het veld op.

Coachtip: Laat reservespelers voor elke wedstrijd drie scenario’s visualiseren waarin zij het verschil kunnen maken.

3. Betrek spelers strategisch bij het teamproces

Deci & Ryan: motivatie stijgt als spelers zich verbonden voelen.

Praktijkvoorbeeld (rugby):
Bij het Engelse rugbyteam wordt de bank actief ingezet bij wedstrijdbesprekingen: ze brengen input, helpen bij de analyse en zijn verantwoordelijk voor specifieke aspecten in de rust (bijv. feedback op de scrum).

Coachtip: Geef reservespelers een vaste taak in de staf die hen strategisch betrekt: coaching, analyse, communicatie, motivatie vanaf de zijlijn, feedback in de rust of een warming-up met basisspelers.

4. Laat impact zien, ook als die niet in statistieken staat

Amabile & Kramer (2011): kleine erkenning = grote motivatieboost.

Pratijkvoorbeeld (voetbal):
Andries Jonker benadrukt na wedstrijden publiekelijk de inzet vanaf de bank: "De druk op training komt van hen." Dit versterkt niet alleen hun motivatie, maar ook het respect vanuit de basiself.

Coachactie: Benoem wekelijks tijdens de teambespreking een "Impactmoment van de bank".

5. Train mentale veerkracht om te kunnen pieken op onverwachte momenten

Acceptance and Commitment Training (ACT) helpt sporters omgaan met onzekerheid en druk.

Praktijkvoorbeeld (tennis, dubbelspel):
In het team van coach Sven Groeneveld wordt gewerkt met “Mentale switch oefeningen”. Spelers oefenen om in 10 seconden van teleurstelling naar focus te schakelen.

Coachtip: Gebruik de 3-stappen oefening: Erken – Adem – Herfocus na een niet ingevallen wedstrijd of moeilijke training. Zo versterk je het mentaal herstelvermogen.

Leer van andere sporten en integreer het in jouw eigen aanpak

Leer van andere sporten en integreer het in jouw eigen aanpak

Slotgedachte

Reservespelers zijn geen tweede keus. Ze zijn je strategische pionnen, je energieverstrekkers, je verrassingswapens. Begeleid ze alsof ze in de basis staan, want vroeg of laat staan ze daar en dan moeten ze klaar zijn. Als coach ben jíj degene die dat potentieel kan activeren mentaal, fysiek én emotioneel.

Bronvermelding

Amabile, T. M., & Kramer, S. J. (2011). The Progress Principle: Using Small Wins to Ignite Joy, Engagement, and Creativity at Work. Harvard Business Review Press.

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01

Eys, M. A., Carron, A. V., Bray, S. R., & Beauchamp, M. R. (2005). Athletes' perceptions of the sources of role ambiguity in sport teams. Research Quarterly for Exercise and Sport, 76(1), 45–48. https://doi.org/10.1080/02701367.2005.10599258

Gardner, F. L., & Moore, Z. E. (2007). The Psychology of Enhancing Human Performance: The Mindfulness-Acceptance-Commitment (MAC) Approach. Springer Publishing Company.

Guillot, A., & Collet, C. (2008). Construction of the motor imagery integrative model in sport: a review and theoretical investigation of motor imagery use. International Review of Sport and Exercise Psychology, 1(1), 31–44. https://doi.org/10.1080/17509840701823139