Hoe werkt stress?

Een prikkel uit de omgeving zorgt ervoor dat we gestrest raken. Die prikkel kan van alles zijn. Bijvoorbeeld: het beslissende punt moeten maken. Wanneer een prikkel binnenkomt bij iemand vindt (onbewust) een evaluatie plaats (kunnen we het aan of niet?). De uitkomst van deze evaluatie bepaalt onze fysieke en emotionele reactie: niks aan de hand of stress. Niet iedereen evalueert dezelfde prikkel hetzelfde. Hoe we de prikkel evalueren, hangt samen met persoonlijke kenmerken en ervaringen uit het verleden.

Sleutelmomenten en stressreacties

Ieder mens heeft een eigen ‘stressbuffer’. Dit is een bandbreedte waarbinnen we met druk om kunnen gaan. Bij de een is de buffer groter dan bij de ander. Ervaringen uit het verleden die belangrijk zijn geweest (sleutelmomenten) bepalen de omvang van de buffer. Ondanks dat positieve en negatieve sleutelmomenten in het verleden hebben plaatsgevonden, zijn zij van invloed op hoe een prikkel uit de omgeving in het heden geëvalueerd wordt.

Heeft iemand in jouw verleden bijvoorbeeld naar je geschreeuwd dat je beter je best moet doen, dan kan een schreeuwer tijdens wedstrijden voor jou zo’n prikkel zijn die ervoor zorgt dat je in een stressreactie schiet. Als je schreeuwen in het verleden hebt ervaren als positieve aanmoediging, evalueer je deze prikkel heel anders.

Ook sporters hebben hun sleutelmomenten. Deze ken je als coach vaak niet en je zult af moeten gaan op het gedrag van je sporters. Een model om stressgedrag te herkennen, is de Window of Tolerance, van klinisch hoogleraar psychiatrie Daniël Siegel uit 1999. Functioneren we binnen onze buffer, dan hebben we voldoende manieren om met druk om te kunnen gaan. Schieten we erbuiten, dan raken we gestrest.

Copingstrategieën

Als je gestrest bent, is het fijn om stress te kunnen releasen via verschillende soorten copingstrategieën. Grofweg zijn er drie soorten:

1. probleemgerichte coping (oplossen van de situatie) is effectief wanneer je inschat dat een situatie onder controle te brengen is. Bijvoorbeeld wanneer sporters denken een bepaalde beweging niet te kunnen. Door sporters vanuit vertrouwen te begeleiden, laat je sporters zien dat het haalbaar is;
2. wanneer sporters in paniek raken, heeft probleemgerichte coping geen zin. Het is dan handiger om eerst de emoties onder controle te krijgen (emotiegerichte coping). Een oefening waarbij je sporters kalmeert, werkt dan beter;
3. ook coping door vermijden is effectief. Sporters zijn soms geneigd zich op de tegenstander te richten waardoor stress ontstaat. De focus verleggen op de taak vermijdt de tegenstander als veroorzaker van stress.

Daarnaast is het belangrijk om je sporters te leren kennen. Alleen dan lukt het om stressgedrag te herkennen en kun je beter inschatten welke copingstrategie bij de situatie en de sporter past.

Zo zitten we dit moment natuurlijk in de covid-19-pandemie. Er zijn verschillende onderzoeken die laten zien dat deze coronacrisis zorgt voor stress. Bijvoorbeeld doordat we de situatie niet kunnen controleren, het onzeker is hoelang het duurt, inkomen wegvalt, we angstig zijn om ziek te worden of dat anderen ziek worden of omdat we erge dingen hebben meegemaakt.

Ook het isolement waar we in zitten is voor veel mensen een belangrijk gemis als het gaat om het releasen van stress. Social support is een van onze belangrijkste stressbuffers. Voor sportcoaches is het daarom belangrijk om bewust te zijn dat covid-19 tot stress kan leiden bij sporters. Zorg dat er ruimte is voor jouw sporters om key moments, angsten en andere ongemakken rondom corona te kunnen bespreken.

Coping door vermijden kan natuurlijk ook. Het is best lekker om gewoon te kunnen sporten zonder het wéér over corona te hebben. Sluit aan bij de behoeften van jouw sporters (en die van jezelf).

Over de auteurs:
Gijs Visser werkt dagelijks met (top)sporters en professionals op de werkvloer. Het leren omgaan met stress is een belangrijk onderdeel van zijn begeleiding. Om coaches inzicht te geven in het belang van stressregulatie en sleutelmomenten, ontwikkelde hij een opleiding op dit thema en schreef hij met Laura Jonker het boek Stress. Over stressregulatie en coaching, dat dit najaar verschijnt.

Laura Jonker is auteur van de boeken Van aanleg naar intelligentie en #GOALS en bedenker van de XOET-scan, die inzage biedt in de psychologische behoeften van sporters. Het vergroten van het plezier en de prestaties door beter te (leren) begrijpen wat mensen psychologisch gezien nodig hebben, is wat Jonker drijft.