Teveel van het goede: Orthorexia, wanneer lifestyle een obsessie wordt

Bij een eetstoornis denken de meeste mensen aan anorexia nervosa, obsessief af willen vallen. Sommige mensen kennen ook boulimia nervosa, waarbij obsessief afvallen gecombineerd is met eetbuien. Orthorexia nervosa is een vrijwel onbekende eetstoornis, die ook nog eens heel moeilijk te herkennen is en ook nog niet officieel is opgenomen in de DSM-5. Orthos betekent ‘recht’ of ‘juist’, orexis ‘(eet)lust’, en nervosa betekent ‘van psychische aard’. Orthorexia is een eetstoornis waarbij iemand lijdt aan een obsessie voor gezond eten.

Wat is het?

Orthorexia is het obsessief bezig zijn met een gezonde leefstijl. Dat kan zijn door het uitbannen van bepaalde soorten voeding, of juist extreem rigide vasthouden aan een bepaald dieet of gezondheidsregime. Dit gaat een stuk verder dan alleen gezond eten en veel sporten, iemand met orthorexia heeft een zwaar verstoorde relatie met voeding. De gedachte aan afwijken van het voedingsplan (voorgeschreven door zichzelf, het internet of een diëtist) geeft paniekerige gevoelens, een taartje op een verjaardag is er niet meer bij en het overslaan van een training is geen optie.

Het doel van de iemand met orthorexia is niet per se afvallen, zoals bij anorexia wel vaak het geval is, maar een “gezond” lichaam. Echter, obsessief gezond eten kan de gezondheid juist in gevaar brengen. Een eenzijdig eetpatroon kan leiden tot ondergewicht of belangrijke tekorten aan vitamines, mineralen, eiwitten en essentiële vetzuren. Ook sociale gevolgen kunnen groot zijn, iemand met orthorexia zal uitnodigingen voor feestjes, dineetjes en andere sociale activiteiten waarbij gegeten en gedronken wordt snel afslaan. Daarnaast is het heel stressvol om constant bezig te zijn met wat je mag eten. Daarbij liggen gevoelens van falen op de loer, met als gevolg eenzaamheid en depressie.

Orthorexia is moeilijk te herkennen, want elke (top)sporter is tot op zekere hoogte obsessief over zijn of haar voeding en trainingsschema. Orthorexia onderscheidt zich door een intensieve dwangmatigheid, waaraan zowel denken en handelen wordt aangepast. Dat wil zeggen, iemand denkt constant na over eten, en zijn of haar leven staat volledig in het teken hiervan en lijdt eronder. Dus wat is precies het verschil tussen gezond eten en orthorexia? Moeilijk te zeggen, maar wanneer enthousiasme doorslaat in obsessie moeten de alarmbellen afgaan.

Hoe herken je het?

Als coach is het logisch dat je een gezonde leefstijl in je sporters aanmoedigt en toejuicht. Je ziet liever een appeltje uit die tas komen dan een snickers. Dus wanneer moet je je zorgen maken?

  • Wanneer het nadenken en voorbereiden van gezond eten/sporten de rest van iemands leven (denk aan relaties, familie, vrienden, school of werk) in de weg staan;
  • Wanneer iemand sociale uitnodigingen afslaat uit angst iets te eten wat niet binnen het voedingsplan past;
  • Wanneer iemand zich schuldig, vies of paniekerig voelt als ze iets hebben gegeten wat niet in het voedingsplan past;
  • Wanneer iemands geluk en zelfbeeld afhankelijk is van wat ze eten;
  • Wanneer er geen ruimte meer is voor een cheatmeal;
  • Wanneer iemand steeds meer dingen uit zijn/haar dieet schrapt;
  • Wanneer iemand meer gewicht verliest dan gezond lijkt te zijn, of er sprake is van symptomen als haaruitval, huidproblemen of verlies van menstruatie.

Orthorexia lijkt, net als andere eetstoornissen, voort te komen uit een laag zelfbeeld, het gevoel geen controle te hebben over het leven of faalangst. Eten is iets waar gemakkelijk veel controle op te krijgen is. Discipline over eten leidt in eerste instantie ook tot snelle positieve resultaten - wat ben jij toch mooi slank, strak of droog. Die positieve ervaring in combinatie met het gevoel van controle kan verslavend werken.

Wat moet je ermee?

Eetstoornissen zijn moeilijk te herkennen en moeilijk om over te praten. Begin eens met een gesprek waarin je nagaat hoe je sporter zelf naar zijn of haar voedingsregime kijkt. Is er sprake van obsessie? Lijdt iemands dagelijkse leven of fysieke/geestelijke gezondheid eronder? Zijn er stressoren in het leven van een sporter waar de gezondheidsobsessie een antwoord op is? Denk aan scheiding, problemen op school, gepest worden of een recent beëindigde relatie. Wanneer er inderdaad sprake lijkt te zijn van een eetstoornis, stimuleer je sporters dan om hulp te zoeken, bijvoorbeeld bij een huisarts, psycholoog of diëtist. Dwing je sporters vooral niet (anders) te eten, een eetstoornis is complexer dan iemands eetgedrag alleen. Spreek vooral je steun en begrip uit, jullie zitten in hetzelfde team! Soms is het planten van een zaadje al genoeg, soms zal er iets meer voor nodig zijn. In het geval van minderjarige sporters is het een goed idee om ouders mee te nemen in je zorgen. Probeer dit gesprek niet aanvallend of beschuldigend te voeren, geef rustig aan wat je opvalt en wat je zorgen zijn, vanuit de beste intenties voor de sporter.

Kijk voor meer informatie op http://www.eetstoornis.info/

Webinar Eetproblemen in de sport

Op dinsdag 14 december kun je deelnemen aan het Webinar Eetproblemen in de sport.

Eetproblemen in de sport komen vaker voor dan je denkt. Het is een gevoelig onderwerp waar te weinig over wordt gepraat.

In het webinar gaan Amber van Es (sportpsycholoog en groepsleider op sociaal-therapeutische afdelingen binnen de GGZ) en Eveline van der Meer (bewegingswetenschapper en turndocent) dieper in op de achtergrond van eetproblemen: om wat voor eetstoornissen gaat het en hoe kun je ze signaleren?

Meer informatie en aanmelden via deze link.