Basisprincipes coachen

Het coachen en trainen van meisjes is anders dan jongens. Zeker bij meisjes in de juniorenleeftijd (12-18 jaar) worden van een coach andere vaardigheden gevraagd. In het meisjesvoetbal heeft de KNVB samen met Nike daarom de ‘Coaching Girls Module’ ontwikkeld om te zorgen voor passende begeleiding. De KNVB wil zo voor een plezierige voetbalomgeving zorgen voor meisjes, zodat zij minder vaak en minder snel uitstromen. Ambassadeur Kees van Wonderen: “Het wordt zo voor jou als coach ook leuker.”

Iedere sporter krijgt er vroeg of laat mee te maken: negatieve gedachten die het zelfvertrouwen ondermijnen, prestaties in de weg staan en de motivatie doen afnemen. “Ik kan dit niet”, “Mijn tegenstander is veel sterker” of “Wat als ik faal?” – deze interne stem kan een krachtig obstakel vormen op weg naar succes. Als coach speel je een cruciale rol in het begeleiden van sporters bij het omgaan met deze negatieve gedachten. Maar hoe herken je negatieve denkpatronen? Welke technieken kun je inzetten om sporters te helpen deze gedachten te doorbreken? In de workshop ‘Omgaan met negatieve gedachten’ op 16 april beantwoordt sportpsycholoog Berber van den Berg die praktische vragen.

Op 20 december 2024 was het NLcoach Nationaal Coach Congres weer terug van lang weggeweest. De laatste editie van dit coachcongres werd in 2019 georganiseerd. Dankzij de samenwerking tussen NLcoach en NOC*NSF kon dit congres weer doorgang vinden. Een kleine 250 trainer-coaches en andere geïnteresseerden waren naar Papendal gekomen om meer te weten te komen over het thema ‘de prestatiegerichte coach van de toekomst’. Met een ezine blikt NLCOACH nu terug op het gevarieerde programma van die dag.

Na zes jaar was het NLcoach Nationaal Coach Congres op vrijdag 20 december weer terug. Een kleine 250 trainer-coaches en andere geïnteresseerden waren naar Papendal gekomen om meer te weten te komen over het thema ‘de prestatiegerichte coach van de toekomst’. Paul van Ass, voorzitter van NLcoach, noemde het een ‘familiedag voor de coaches’. "Ik ben blij dat we NLcoach weer een gezicht hebben kunnen geven met dit congres."

De Vereniging voor SportPsychologie in Nederland geeft hieronder handvatten voor het verbeteren van communicatievaardigheden binnen de coachingspraktijk. Goede communicatie vormt de basis voor een sterke coach-atleetrelatie en kan een significante impact hebben op zowel de prestaties als de motivatie van sporters. In de nieuwsbrieven van NLcoach deelt de VSPN telkens een waardevolle tip die je direct kunt toepassen om de communicatie met je atleten te versterken. De VSPN hoopt dat deze tips je inspireren en ondersteunen bij het ontwikkelen van een positieve en effectieve communicatiestijl.

Toen Richard Louman in 2006 als strength & conditioning coach bij NOC&NSF aan de slag ging, had hij drie collega’s. Inmiddels werken er dertig S&C coaches in de verschillende olympische en paralympische topsportprogramma’s. De coaches die gespecialiseerd zijn in kracht, snelheid, beweeglijkheid, stabiliteit en conditie zijn niet meer weg te denken uit de dagelijkse begeleiding van topsporters. "De Angelsaksische landen liepen altijd voorop, maar inmiddels zitten we minimaal op hetzelfde niveau" zegt Richard Louman, TeamNL Expert strength & conditioning.

Om sportplezier voor jong en oud te realiseren, is een sociaal veilige sportomgeving essentieel. Trainer-coaches spelen hier een belangrijke rol bij. Daarom is ‘vakkundig geschoolde trainer-coaches’ een van de vier basiseisen voor sociale veiligheid in de sport. Vakkundig geschoold betekent dan ook veel meer dan goed kunnen aanleren hoe een tennisser een backhand moet slaan, of een turnster de perfecte handstand leren. Kennis van didactiek en pedagogiek zijn minstens net zo belangrijk. Met die reden is de e-learning ‘Een beetje opvoeder’ ontwikkeld: deze scholing biedt een goede basis in pedagogische en didactische vaardigheden voor (beginnende) trainer-coaches, vooral als ze (nog) geen trainersopleiding van de eigen bond hebben gevolgd.

Als trainer-coach wil je je blijven ontwikkelen. Daarom is het belangrijk dat je regelmatig naar je eigen gereedschapskist kijkt: zijn je vaardigheden nog up-to-date? Ben je op de hoogte van de laatste inzichten en ontwikkelingen? Behalve het aanscherpen van je instrumenten wil je ook altijd een hoekje vrijhouden voor inspiratie van andere coaches en experts.

Maken de beste spelers ook het beste team? En hoeveel specialisten selecteer je eigenlijk? Het zijn zomaar wat vragen die een coach zichzelf zal stellen bij het samenstellen van een wedstrijd- of toernooiselectie. Jeroen Delmée, bondscoach van de Nederlandse hockeyers, kent de breinbrekers als selectiemaker.

Als trainer ben jij onderdeel van de dynamiek in de groep. Hoe langer dat groepsproces al bezig is, hoe moeilijker het wordt om er invloed op uit te oefenen. In dit vierde en laatste artikel kijken we daarom specifiek naar wat jij als trainer op dat moment nog kan doen.

In artikel #2 is beschreven hoe je inzicht kan krijgen in wie de meest invloedrijke sporters in jouw groep zijn, door het opstellen van een sociogram. Degene die als meest invloedrijk in dat sociogram staat, is vaak (maar niet altijd!) degene die ook de grootste stempel drukt op het gedrag van de groep. Dat doet hij of zij door het opleggen van ongeschreven regels, je zou ze ook sociale normen kunnen noemen. Het geheel van die sociale normen heeft een bepaald effect op het gedrag van jouw sporters, dat effect is hetgeen waar jij als trainer last van kan hebben. Een last die, in meer of mindere mate, ook door de andere sporters in de groep ervaren kan worden. Door vervolgens woorden te geven aan dat effect maak je het tastbaarder, concreter. We noemen dat vanaf nu de dominante norm .

Wanneer je als trainer het gevoel hebt dat er ‘iets’ speelt in je groep, is dat een goede aanleiding om eens in te zoomen op de dynamiek in de groep. Het kan dan zinvol zijn om een training zodanig voor te bereiden en in te richten dat de dynamiek in de groep makkelijk (-er) zichtbaar wordt. Het eerste wat je daarvoor moet doen is nadenken over de opzet van je training en de rol die jij daarin neemt. Het groepsdynamisch observeren, zoals dat is uitgewerkt in het boek Ik in de wij is hier zeer geschikt voor. Onderstaande stappenplan is dan ook grotendeels gebaseerd op die werkwijze. Voor de concrete invulling en om het geheel leesbaar te houden wordt hier één mogelijk scenario uitgewerkt, daarbij gaan we uit van een trainingsgroep van twaalf meiden, van 11-12 jaar oud. In werkelijkheid zijn de mogelijke uitkomsten natuurlijk eindeloos.

Veel jeugdtrainers hebben het wel eens meegemaakt. Je kondigt aan dat dezelfde oefening nogmaals gedaan wordt, maar dat ze andere tweetallen moeten maken. Op dat moment hoor je Victor roepen: “Sam, wij?” Braaf komt Sam naar Victor toegelopen, waarna ze samen aan de slag gaan. Het is een situatie die makkelijk te missen is, maar die voor jou als trainer wel waardevolle informatie kan bevatten. Het betekent namelijk dat Victor op dat moment invloed heeft op het gedrag van Sam. Het is dan interessant om te achterhalen of dit een toevallig voorval is, of onderdeel van een terugkerend patroon? En als het onderdeel blijkt van een terugkerend patroon, dan is het goed om te onderzoeken of het een gewenst (onschuldig) patroon is. Als je bijvoorbeeld weet dat het goede vrienden zijn waarbij de beïnvloeding ook regelmatig andersom is, dan zal er waarschijnlijk niks aan de hand zijn. Is de beïnvloeding altijd in dezelfde richting of wordt Sam ook in allerlei andere situaties door Victor verteld wat hij moet doen, dan kan het zijn dat er ook ongewenste effecten zijn. Nu is de relatie (en daarmee ook de beïnvloeding) tussen twee sporters over het algemeen goed te managen. Maar met ieder extra trainings- / teamgenoot, neemt het aantal onderlinge relaties en dus ook de complexiteit van de dynamiek enorm toe. De optelsom van al die relaties en onderlinge beïnvloeding zou je groepsdynamiek kunnen noemen .

Als je bovenstaande titel leest, denk je waarschijnlijk; dit is te mooi om waar te zijn. Dit is begrijpelijk, want de meeste modellen vertellen je exact hoe je iets moet doen. Terwijl iedere sporter en iedere situatie uniek is. De oplossing die bij de ontwikkeling van het trechtermodel gevonden is, is het geven van handvaten. Handvaten die altijd hetzelfde zijn, maar iedere keer tot een op maat gemaakte oplossing komen voor jouw probleem.

In dit laatste artikel van de vierdelige serie over de pedagogische opdracht van een jeugdtrainer, zoomt sportpedagoog Bart Schmeits in op autonomie. Centraal in deze reeks staat het in 2002 gepubliceerde gedachtegoed van Deci en Ryan, de Self Determination Theory (SDT). In het Nederlands bekend als de zelfdeterminatietheorie. Deze theorie gaat ervanuit dat ieder mens van nature drie psychologische basisbehoeften heeft: competentie, relatie en autonomie. Bart Schmeits voorziet in deze reeks korte artikelen alle welwillende en goedbedoelende vrijwilligers van achtergrondinformatie en concrete tips, opdat iedereen zijn of haar rol zo goed mogelijk kan vervullen. Ook in de ogen van de sporters!

Een sporter moet het gevoel hebben erbij te (kunnen) horen en welkom te zijn. Hiervoor zijn veiligheid en sociale steun van essentieel belang. Daarbij gaat het dus niet alleen om de relatie tussen de trainer-coach en de sporter, maar juist ook om de relatie tussen de verschillende sporters in de groep. Als trainer-coach heb je middels het opleggen van regels aan … en het maken van afspraken met je trainingsgroep een middel in handen om al deze relaties op een positieve manier te beïnvloeden.